Stikstofverbindingen, Ammonium, Nitriet, Nitraat

In een aquarium worden stikstofverhoudingen geproduceerd die in bepaalde hoeveelheden problemen en zelfs de dood van dieren tot gevolg kunnen hebben. Om deze reden moeten ammonium (NH4)/ ammoniak (NH3), nitriet (NO2) en nitraat (NO3) regelmatig gemeten worden. Hiervoor staan eenvoudige maar zeer nauwkeurige watertesten en zelfs complete testkoffer tot uw beschikking.

Vaak wordt van een zogenaamde stikstofkringloop gesproken waarin de genoemde stoffen worden omgezet in de volgenden. Dit afbraakproces vindt hoofdzakelijk in het filtersysteem (en de bodemgrond) plaats. Daar wordt eiwit (proteïne) door bacteriën in ammonium (of bij pH waarden van meer dan 6,0 in giftig ammoniak) omgezet. Dit wordt dan vervolgens giftig nitriet en dat wordt weer omgezet in het ongiftige, maar algenbevorderende, nitraat.

In nieuwe aquaria zijn nog niet voldoende bacteriën aanwezig voor deze afbraakprocessen. Om deze reden dient met een bacteriestarter een handje te worden geholpen.

Wachten met het inzetten van de dieren helpt maar beperkt daar de aanwezige bacteriën zich alleen vermeerderen bij voldoende aanwezige voedingsstoffen. 

Ammonium (NH4)/ Ammoniak (NH3)

Aanbevolen waarde: < 0,2 mg/l. pH-waarde afhankelijk 

Geldt als eerste schakel in de keten van stikstofdegradatie. Ammonium wordt rechtstreeks via de kieuwen van de vissen uitgescheiden of bacterieel als eiwit omgezet. Ammonium (NH4) is niet giftig maar verhoogde concentraties in het water hinderen het uitademen van ammonium via de kieuwen van de vissen. Bij pH-waarden van meer dan 6,0 wordt een deel van het ongiftige ammonium omgezet in ammoniak: Normaal gesproken wordt het gevormde ammonium snel door de bacteriën verder verwerkt tot nitriet en vervolgens nitraat. Wanneer ammonium aantoonbaar aanwezig is duidt dit op een verstoord bacterieel afbraakproces. De hiervoor benodigde bacteriën zijn of niet voldoende aanwezig (nieuw aquarium) of zijn drastisch verminderd (medicijngebruik, zout, UV-C waterzuiveraar).

Verminderen van het ammonium-/ ammoniakgehalte

Bij ammoniakvergiftiging (vissen schieten heen en weer, happen naar lucht) is een directe vermindering van de pH waarde een mogelijke eerste hulp-maatregel aangezien het giftige ammoniak zich dan direct weer in ongiftig ammonium omzet. Daarna moeten echter verdere stappen worden ondernomen om het probleem in de hand te krijgen. Hiertoe behoren een waterwisseling en het toevoegen van een bacteriestarter.

Verhogen van het ammonium-/ ammoniakgehalte is nooit noodzakelijk en ook volkomen onzinnig.

Nitriet (NO2)

Aanbevolen waarde: 0,0 mg/l. Vanaf 0,5 mg/l dodelijk.

Net als ammoniak is nitriet buitengewoon giftig. Het blokkeert het zuurstoftransport in het bloed (ook bij mensen) en heeft een innerlijke verstikking tot gevolg. In water mag het met de JBL Nitriettest nooit aantoonbaar aanwezig zijn omdat het normaal gesproken door bacteriën direct omgezet wordt in ongiftig nitraat. De aanwezigheid van nitriet wijst of op een verstoorde bacteriële activiteit of de bacteriën kunnen de hoeveelheid schadelijke stoffen niet aan. Hieruit is af te leiden dat de verzorging moet worden nagegaan: Wordt er teveel gevoerd? Te weinig water gewisseld? Zijn antibacteriële geneesmiddelen toegevoegd? Is zout aan het water toegevoegd (zout dood bacteriën)?

Uitzondering: In nieuw ingerichte aquariums komt het tot een verhoogde aanwezigheid van nitriet aangezien de bacteriën zich nog niet goed hebben ontwikkeld. Hier helpt een goede bacteriestarter en een opvolgend inzetten van de bewoners. Nooit alle vissen ineens inzetten maar met tijdintervallen het aquarium beetje bij beetje vullen. Zo kunnen de bacteriën zich op de toenemende hoeveelheid schadelijke stoffen instellen. 

Verlagen van het nitrietgehalte

Directe waterwisseling (50 %), minder voeren, regelmatige waterwisseling (30 % eens per 14 dagen), regelmatig afzuigen van de bodemgrond met een vuilklok, toevoegen van bacteriën of zelfs in acute gevallen een nitriet verwijderaar.

Verhoging van het nitrietgehalte

Is nooit noodzakelijk en gevaarlijk.

Nitraat (NO3)

Aanbevolen waarde zoetwater: < 30 mg/l, zoutwater: < 20 mg/l

Nitraat ontstaat bij de afbraak van stikstof onder aerobe (zuurstofrijke) omstandigheden door nitrobacter bacteriën uit nitriet en wordt onder anaerobe (zuurstofloze) omstandigheden afgebroken tot stikstofgas (N2), kooldioxide (CO2) en water (H2O). Nitraat zelf is weliswaar, in tegenstelling tot nitriet, ongiftig, maar remt de groei van vissen (in het bijzonder van jonge vissen) en ook veel plantensoorten worden in hun groei door hoge nitraatwaarden beperkt. Het primaire probleem met nitraat is haar algenbevorderende eigenschap. Om deze reden dient de nitraatwaarde nooit de aanbevolen waarde (50 mg/l) te overschrijden.

Verlagen van de nitraatwaarde

Een regelmatig uitgevoerde waterwisseling voorkomt hoge nitraatwaarden wanneer het leidingwater niet al teveel nitraat bevat. Om deze reden dient het leidingwater absoluut te worden gecontroleerd. Met behulp van een omgekeerde osmose-installatie kan tot wel 50% nitraat uit het leidingwater worden gehaald. Door de inzet van nitraatharsen in het filter kan zowel leidingwater als ook aquariumwater van nitraat worden bevrijd. Als het product uitgeput is kan het eenvoudigweg met zeezout worden geregenereerd. Voor de langdurige inzet in het filter werd JBL BioNitratEx ontwikkeld. Dit speciale filtermateriaal bestaat uit voedingskogels voor bacteriën. In de loop van de tijd zullen de nuttige reinigingsbacteriën zich op de kogels vestigen zodat de onderste bacterielagen geen zuurstofrijk water meer ontvangen. En juist dan schakelen de bacteriën over op "nitraatademhaling" en breken het nitraat af. Dit is echter alleen mogelijk omdat ze de benodigde voeding uit de kogels kunnen halen. Zo worden de kogels beetje bij beetje door de bacteriën opgegeten en daarnaast kunt u prima zien hoe actief het nitraat afgebroken wordt en ook wanneer u nieuwe kogels moet toevoegen.

Verhogen van de nitraatwaarde

In de meeste aquariums is het verhogen van de nitraatwaarde onzinnig. Slechts in een uitzonderlijk geval mag stikstof worden toegevoegd: In een aquarium met een heel sterke beplanting en weinig vissen (vaak bij aquascaping het geval) en in een aquarium met garnalen, waar nauwelijks gevoerd wordt. Hier kan het tot een gebrek aan stikstof komen. Voor deze speciale gevallen heeft Strijker aquarium een assortiment speciale meststoffen met individuele meststoffen die ook stikstof in de vorm van nitraat bevatten.